Position paper: Osteopathie bij patiënten die herstellen van COVID-19

Ontstekingsmediatoren zorgen bij patiënten die herstellen van COVID-19 voor een verlies aan functie van de fascia. Met name de mucosa en de vaten waar veel ACE receptoren zitten zijn aangedaan. Veel geziene symptomen zijn dyspnoe, regionale pijnsyndromen en neurologische impact.

Deze patiëntengroep kan dan ook gebaat zijn bij het mobiliseren van de fascia. Dit behoort tot de expertise van de osteopaat. Daarnaast zijn de veel voorkomende anosmia en de ageusia tekenen van een veranderde functie van de craniale hersenzenuwen en blijken de perifere zenuwen vaak aangedaan. Onze aanpak op de neurogene structuren kan ook hier ondersteunend werken. In deze evidence summary als vervolg op onze eerdere nieuwsbrief gaan we in op de etiologie, onderzoek en behandelmogelijkheden van osteopathie van patiënten die herstellen van een COVID-19 infectie.

Sander Kales, directeur SWOO

Geraadpleegde literatuur:

  • Starkey, J. 2021, Fascia Focused Manual Therapy Interventions-proposed treatment for Post-COVID Syndrome, IJMS, Vol. 8
  • Vargas-Gandica, J., Winter, D., Schnippe, R. et al. Ageusia and anosmia, a common sign of COVID-19? A case series from four countries. J. Neurovirol. 26, 785–789 (2020). https://doi.org/10.1007/s13365-020-00875-8
  • Klironomos, S., Tzortzakakis, A., Kits, A., Öhberg, C., Kollia, E., Ahoromazdae, A., … & Granberg, T. (2020). Nervous System Involvement in Coronavirus Disease 2019: Results from a Retrospective Consecutive Neuroimaging Cohort. Radiology, 297(3), E324-E334.

Wat is er nu bekend over het coronavirus?

Een virus is een eiwit (RNA) met een beschermende vetlaag, waardoor het opgenomen wordt in de mucosa van neus, ogen of longen.

Grote epidemiologische meta-analyses laten zien dat de belangrijkste symptomen van COVID-19 koorts (85–89%), hoesten (65–68%), vermoeidheid (38–42%), slijmproductie (34%) en benauwdheid (19–21%) zijn. Een kleiner onderzoek liet zien dat verminderde eetlust algemeen voorkomt (>80%). Bij COVID-19 worden digestieve symptomen gezien: de meest algemene is diarree (3.8% tot 29%), evenals buikpijn, misselijkheid en overgeven. 36.4% had verscheidene neurologische symptomen, en minstens 5% had ook last van reuk- en smaakverlies. (Marin et al). De symptomencombinatie van een hoge sensitiviteit (vermoeidheid, anosmie/ageusie, hoesten, diarree, hoofdpijn, keelpijn) identificeerde 96% van de positieve cases. (Antonelli, M., et al.)

Complicaties

De belangrijkste complicaties zijn acuut respiratoir falen (5.6–13.2%), acute hartspierinfectie (5.8%), septische shock (4.7%) en acute nierinfectie (2.8%). De wereldwijde mortaliteit varieert tussen de 2.0% en 4.4% (Marin et al).

Ongeveer 50% van de patiënten die in het ziekenhuis waren opgenomen met ernstige COVID-19 en met verhoogde troponine concentraties, hadden schade aan het hart. De beschadiging werd vastgesteld met MRI (Kotecha et al.).

Daarnaast rapporteren patiënten een “COVID brain” of “brain fog”. Deze wordt gekarakteriseerd door desoriëntatie, hoofdpijn en verlies van korte-termijn geheugen. In ernstige gevallen kan het leiden tot psychoses en aanvallen. Dat begint vaak pas weken nadat iemand ziek geworden is.  (Remsik et al.)

Het risico op complicaties en overlijden is hoger bij mannen ouder dan 50 en in patiënten met comorbiditeiten, voornamelijk diabetes (7.7%), hoge bloeddruk (15.6%) en cardiovasculaire aandoeningen (4.7%). Recente systematische reviews lieten zien dat kinderen ook geïnfecteerd raken met vergelijkbare initiële symptomen. Maar het aantal geïnfecteerde kinderen is laag, de ernst is licht tot matig, hun prognose is beter dan die van de volwassenen. Inflammatoire disregulatie zie je minder vaak, en lymfocytopenie komt zelden voor bij kinderen (Marin et al).

(Auteur: Joppe ten Brink)

Geraadpleegde literatuur:

  • Marin, T., et al., Evidence-based assessment of potential therapeutic effects of adjunct osteopathic medicine for multidisciplinary care of acute and convalescent COVID-19 patients, Explore, Volume 17, Issue 2, March–April 2021, Pages 141-147.
  • Antonelli, M., et al., Optimal symptom combinations to aid COVID-19 case identification: analysis from a community-based, prospective, observational cohort, Journal of Infection, Available online 13 February 2021
  • Kotecha, T., et al., Patterns of myocardial injury in recovered troponin-positive COVID-19 patients assessed by cardiovascular magnetic resonance, Eur Heart J, 2021 Feb 18, Online ahead of print.
  • Remsik, J., et al., Inflammatory Leptomeningeal Cytokines Mediate COVID-19 Neurologic Symptoms in Cancer Patients, Cancer Cell, 2021 Feb 8;39(2):276-283

De schade in kaart brengen

De volgende meetinstrumenten kunnen gebruikt worden om de ernst van de restverschijnselen van herstellende COVID-patiënten voor en na de behandeling in kaart te brengen.

De kernmetingen/vragenlijsten:

  • MRC Dyspnoescore om de mate van benauwdheid zoals een patiënt die zelf ervaart te scoren.
  • Zuurstofsaturatiemeting (transcutaan) in rust, en tijdens en na inspanning.
  • Hartfrequentiemeting in rust, en tijdens en na inspanning. De osteopaat dient zich bewust te zijn dat de uitkomsten van de meting beïnvloed kunnen worden door andere factoren zoals medicatie.

Om verder het dagelijks functioneren te monitoren kan er gebruik gemaakt worden van:

  • Patiënt Specifieke Klachtenlijst (PSK), voor het vaststellen van de beperkingen in activiteiten
  • Participatie in Dagelijks Leven (ADL).
  • Borgschaal voor vermoeidheid, ter indicatie van de door patiënt ervaren vermoeidheid.
  • Borgschaal voor kortademigheid, ter indicatie van de door de patiënt ervaren kortademigheid tijdens en na fysieke belasting.

Indien nodig kunnen deze extra PROMs worden afgenomen:

  • Handknijpkracht, ter indicatie van de algehele perifere spierkracht.
  • MIP-MEP meting (Ademspierkrachtmeting/maximale monddrukken), ter indicatie van de maximale inspiratoire en expiratoire monddrukken als maat voor de maximaal geleverde kracht door de ademhalingsspieren.
  • ‘Short Nutritional Assessment Questionnaire’ (SNAQ65+), voor het vroeg herkennen van ondervoeding bij patiënten die zijn opgenomen geweest in het ziekenhuis. Bij tekenen van ondervoeding dient de diëtist ingeschakeld te worden.

(Auteur: Nadi Blokhuis)

https://meetinstrumentenzorg.nl/instrumenten/patient-specifieke-klachten/
https://meetinstrumentenzorg.nl/instrumenten/borg-rating-of-perceived-exertion-scale/
https://meetinstrumentenzorg.nl/instrumenten/modified-medical-research-council-dyspnoe-vragenlijst/
https://meetinstrumentenzorg.nl/wp-content/uploads/instrumenten/MIP-MEP-meting-Pimax-Pemax.pdf
https://meetinstrumentenzorg.nl/instrumenten/short-nutritionalassessment-questionnaire/

CoroNA; hoe nu verder?

De osteopathie zet zich in voor herstel na COVID-19. Het doel van de behandeling is om de glijvlakken te optimaliseren en zo het herstelproces te ondersteunen.

Marin et al. (2020) beschrijft dat onderzoek en behandeling van het bindweefsel van het respiratoire-, digestieve-, cardiovasculaire-, renale systeem en het centrale zenuwstelsel hoogste prioriteit heeft. Deze blijken namelijk na COVID-19 het vaakst aangedaan te zijn.

Er kunnen lokale bindweefselveranderingen plaatsvinden. Deze zijn deels te verklaren door een toename van een bouwsteen van bindweefsel, hyaluronan (Sharkey, 2021). Door loodrecht op het verloop van het bindweefsel langdurige (ten minste vijf minuten) en ritmische rektechnieken in te zetten kan de osteopaat de functie van het bindweefsel en de glijvlakken optimaliseren (Cao et al., 2013; Cao et al., 2015; Roman et al., 2013). Onder deze parameters zouden rektechnieken op de intra-thoracale fascie en van het diafragma effectief kunnen zijn. Hetzelfde geldt voor de behandeling van het bindweefsel van de overige systemen.

Marin et al. (2020) stelt dat de osteopaat ritmische (thoracale) pomptechnieken in kan zetten om de weerstand, ontstekingsprocessen en de proliferatie van fibroblasten te moduleren. Volgens Schander et al. (2013) is het dan wel belangrijk om de juiste parameters te hanteren, namelijk één pomp per seconde gedurende vier minuten. Het gebruik van rib raising technieken zou ook van toegevoegde waarde zijn (Yao et al.,2013; Nol et al., 2016).

COVID-19 patiënten ervaren chronische vermoeidheid, hoofdpijnen en tinnitus (Wostyn., 2021; Marin et al., 2020; Caronna et al., 2020). Wostyn (2021) geeft hypothetisch aan dat een stuwing van het glymfatisch systeem oorzakelijk kan zijn voor deze klachten en dat er sprake kan zijn van intracraniale stuwing. Daarnaast zou de ontstekingsreactie kunnen leiden tot activatie van de nucleus trigeminocervicalis (Caronna et al., 2020). Dit spreekt voor een behandeling van de suboccipitale regio, de cervicale wervelkolom en het bindweefsel van de hals. Dit betreft deels technieken die in het verleden al effectief bleken om de verblijfsduur en het sterftecijfer te verminderen bij ouderen met ernstige longontstekingen (Noll et al., 2016).

(Auteur: Joost Veldhuizen)

Geraadpleegde literatuur:

  • Cao, T. et al., In Vitro Biomechanical Strain Regulation of Fibroblast Wound Healing. J Am Osteopath Assoc., 2013; 113(11), 806–818.
  • Cao T. et al., Duration and Magnitude of Myofascial Release in 3-Dimensional Bioengineered Tendons: Effects on Wound Healing, J Am Osteopath Assoc., 2015; 115(2):72-82.
  • Caronna et al., Headache: A striking prodromal and persistent symptom, predictive of COVID-19 clinical evolution. Cephalalgia, 2020 Nov; 40(13):1410-1421.
  • Marin et al. Evidence-based assessment of potential therapeutic effects of adjunct osteopathic medicine for multidisciplinary care of acute and convalescent COVID-19 patients. Explore (NY), 2021 Apr; 17(2):141-147.
  • Noll, D., The Effect of OMT on Postoperative Medical and Functional Recovery of Coronary Artery Bypass Graft Patients. J Am Osteopath Assoc., 2013 Aug; 113(8):595-6.
  • Roman et al., Mathematical Analysis of the Flow of Hyaluronic Acid Around Fascia During Manual Therapy Motions. J Am Osteopath Assoc., 2013 Aug; 113(8), 600–610.
  • Schander et al., Lymphatic Pump Treatment Repeatedly Enhances the Lymphatic and Immune Systems. Lymphat Res Biol., 2013 Dec; 11(4):219-26.
  • Sharkey, J., Fascia Focused Manual Therapy Interventions-proposed treatment for Post-COVID Syndrome. Integr J Med Sci., 2021; 8:1-4.
  • Wostyn, P., COVID-19 and chronic fatigue syndrome: Is the worst yet to come? Med Hypotheses., 2021 Jan; 146:110469.
  • Yao et al., Osteopathic Manipulative Treatment as a Useful Adjunctive Tool for Pneumonia. J Vis Exp., 2014 May 6; (87):50687.

Onderzoek onder patiënten die herstellen van COVID-19

Om het effect van een osteopathische behandeling op herstellende COVID-19 patiënten in kaart te brengen, roept de SWOO osteopaten die deze groep behandelen op om zich bij ons te melden. SWOO wil gezamenlijk gegevens verzamelen, ter ondersteuning van een evidence based practice. Deelnemende osteopaten vragen we om voor en na de behandeling dezelfde onderzoeken en vragenlijsten af te nemen zodat we het effect van osteopathie bij een grotere groep patiënten in kaart kunnen brengen. Meedoen? Stuur een mail naar: info@swoo.nl.